Hiperaktif İsviçre çakısı veya Karanlıklar Prensinin Veliahtı

Türkiye’de diplomasiye aşina çevrelerde ‘Karanlıklar Prensi’ deyince akla sadece bir isim gelir: Richard Perle. Amerikalı Cumhuriyetçiler arasında etkin bir konuma sahip olan Perle, Reagan zamanında savunma bakanlığı yardımcılığı yapmış, yıllar sonra Irak ve Afganistan savaşlarının başlatılmasında belirleyici rol oynamıştı. Perde arkasındaki iş bitiriciliği ile ‘Karanlıklar Prensi’ olarak anılmayı hak etmişti.

Perle’ün takma ismi bana hep Türkiye’de nispeten az bilinen Peter W. Galbraith ismini çağrıştırır. Savaş delisi olarak bilinen Perle’ün aksine Galbraith yıkmaktan çok, yıkım sonrası hasar tespit elemanı gibi çalışır. Cumhuriyetçi değil, Demokrattır, yerinde durmaz, hiperaktiftir. Ama Perle ile yolları iki kritik ülkede kesişir; Irak ve Afganistan. Bu ülkelere önce Perle girip ortalığı dağıtır, ardından Galbraith onarmaya çalışır. Bunları yaparken ikisi de para kazanmayı ihmal etmezler.

Irak Kürdistan’ı üzerine çalışanların, ismine sık sık rastladığı Galbraith, bölge Kürtleri için önemli bir yere sahip olmasına rağmen arkadaşı Cengiz Çandar’ın yazdıkları dışında kendisi ve fikirleriyle ilgili fazla Türkçe kaynak bulunmaz.

Babası John Kenneth Galbraith 20. Yüzyılın önde gelen ekonomistleri arasında yer alsa da, Peter Galbraith baba mesleğini seçen kardeşinin aksine siyaset ve uluslararası ilişkilere yöneliyor. Bulunmadığı ‘iyi okul’ yok. Sırasıyla Harvard, Oxford ve doktorasını yaptığı Georgetown’da akademik kariyerine şekil veriyor. Okul yıllarında kurduğu ve Benazir Butto gibi önemli isimlerin de yer aldığı dost çevresi ilerleyen yıllarda kendisine birçok kapı açıyor.

Bugün 63 yaşında olan Galbraith şu sıralar Irak Kürdistan’ına daha fazla yatırım çekmek için hem şirketlere hem de Barzani ailesine danışmanlık hizmetleri verirken, bir yandan da Suriye Kürtleri ile ilgili siyasi önerilerini kamuoyuyla paylaşıyor.

Galbraith’in Kürtlere olan ilgisi Amerikan işgalinden sonra artsa da, işgal ile başladığı söylenemez. 1988’deki Halepçe katliamı yaşanırken bizzat bölgede bulunur ve Halepçe’nin dünyaya duyurulmasında önemli rol oynar. İran’dan kalkan helikopterlerle bölgeye gazetecilerin taşınmasının onun fikri olduğu söylenir. Bu dönemde inanılması güç bir işe imza atar. Kürt yönetiminin kurulduğu 1992’de Irak gizli polis teşkilatına ait 14 ton belgeyi kamuoyu ile paylaşır. Böylece dünya Saddam’ın Kürtlere karşı yaptığı zulümleri öğrenirken, Galbraith Kürt liderlerin güvenini kazanır.

Güneydoğu’da uzun süre görev yapmış bir Türk askeri, Galbraith kadar bölgeyi bilen birinin Türkiye’de bulunmadığını yabancı bir gazeteciye off-the record olarak itiraf eder.

ABD’nin Irak işgalinin başladığı 2003 yılında, o zaman Harp Akademisinde Milli Güvenlik Stratejisi derslerini veren Galbraith hükümetteki görevinden istifa eder. Bavulunu toplar ve Irak Kürtlerine danışmanlık için bölgeye gider. Hem Barzani hem de Talabani’ye akıl hocalığı yapar. 2005’de yazılan Irak Anayasasında Kürtlerin çıkarlarını koruyan birçok maddenin arkasında Galbraith’in payı büyüktür. Irak’ta güçlü bir merkezi otoriteye karşı çıkan Amerikalı eski diplomat, ülkenin Kürtler, Sünniler ve Şiiler arasında bölünmesini savunur.

Galbraith’e bu yazıda ‘İsviçre çakısı’ benzetmesinin yapılması boşuna değil. Çünkü kendisinin ilgi alanı içerisinde sadece Kürtler yok. Avrupa’nın ortasında bir kan gölünün oluştuğu Bosna Savaşı sırasında yine sahadadır. Özgün yaklaşımı, diplomatik olmayan ve kendine has çözüm önerileriyle Washington’da kimilerini şaşırtır, kimilerini de kızdırır. Savaş yıllarında ABD’nin Saraybosna Büyükelçiliğinde beraber çalıştığı bir meslektaşı, Amerikalı diplomatın düzenlediği bir basın toplantısında gazetecileri nasıl şaşırttığını şöyle anlatır:

“Hırvatlar ile Sırpların birbirlerini öldürdüğü Vukovar savaşının en kanlı günlerinden biriydi. Bir katliam haberi almış ve ABD hükümetinin yaşananları kınadığına dair basın bülteni hazırlamıştık. Basın mensuplarının karşısına geçen Galbraith, irticalen konuşmaya başladı. “Bakın şu yaptığınıza, (Gazetecilere seslenerek) Sen Sırpsın, Sen Hırvat, Sen de Boşnak. Birbirinizle neyi paylaşamıyorsunuz?” diye hepsini fırçaladı. İnsani yanı ön plana çıkan kendisinin de sonunda ağladığı bir konuşma yaptı. Gazeteciler salondan ayrılırken duygusal konuşmanın etkisindeydiler.”

Hırvatistan’da savaşın bitmesini sağlayan Erdut Antlaşmasının mimarlarından olan Galbraith, 1993’de ABD’nin bu ülkedeki ilk büyükelçisi olarak dönemin başkanı Bill Clinton tarafından atanır. Hiperaktifliği burada da kendini gösterir. Zagreb Büyükelçisiyken, gayri-resmi olarak Bosna’ya yapılan insani yardımları koordine eder, 5 bine yakın savaş esirinin salıverilmesi kararında belirleyici olur.

2000’li yılların başında İsviçre çakısını başka bir misyon için Doğu Timor’da buluyoruz. BM’nin burada kurduğu geçici hükümette yer alan diplomat ülkenin anayasasının yazımına katkı sağlıyor. Galbraith uluslararası alanda kazandığı tecrübeleri paraya çevirmek için kolları sıvar ve bu yıllarda bir danışmanlık şirketi kurar. Müzakere süreçlerinde hükümet ve büyük şirketlere danışmanlık sağlayan şirket bugün Irak Kürdistanı ve Doğu Timor dışında Zambiya hükümetine danışmanlık sağlıyor.

Özgün çalışma yöntemlerine sahip Galbraith’in klasik bir diplomat olmadığını yine bir mesai arkadaşı başından geçen ilginç bir anekdotla anlatır:

“Almanya’da çalışırken bazı görüşmeler için karayoluyla Frankfurt’a gitmemiz gerekiyordu. Toplantıda akıcı Almanca konuşan birinin kendisine eşlik etmesi gerektiğini söyledi. Benim Almancamın iyi olduğunu bildiği halde toplantıda kimin eşlik edeceğine karar verilmedi. Galbraith daha sonra beni ofisimden aradı. Amirime bilgi vermeden ‘Benimle geliyorsun.’ deyip kapattı. Hiyerarşiye aldırış etmezdi. Karayoluyla Frankfurt’a giderken otobanda Galbraith’in arabası sağa çekti. Araç telefonundan beni yanına çağırdığını söyledi. Arabadan çıktım. Galbraith’in arabasına kadar yürüdüm. Biraz beraber gittik, görüşeceğimiz kişilerle ilgili bazı sorular sordu. Sonra beni tekrar arabama gönderdi. Bir kadının otobanda yürütülmesinin ne demek olduğunu herkes gibi Galbraith de bilir ama aldırış etmez.”

Galbraith son olarak yine sansasyonel bir olayla dünya gündemine gelir. 2009 yılında BM Afganistan Özel Temsilcisinin yardımcısı olarak atanır. Bu prestijli görevde uzun süre kalamaz çünkü aynı yıl yapılan Afgan genel seçimlerinde büyük bir yolsuzluk olduğunu ortaya çıkarır. Olayın ardından Norveçli Özel Temsilci ile araları bozulur ve BM Genel Sekreteri Ban ki Moon Galbraith’i görevden alır.

'İsviçre çakısı' geride bıraktığı yıllarda önemli bir adam olarak yaşadı. Seveni kadar, hatta belki de daha fazla, sevmeyeni var. Kimilerine göre ABD emperyalizminin taşeronu, kimilerine göre de agresif bir insan hakları ve liberalizm savunucusu. 

Ne olursa olsun, Peter W. Galbraith bilinmesi takip edilmesi gereken bir isim.